Het tweede deelonderzoek naar de aanpak van de coronacrisis richt zich op de periode van september 2020 tot juli 2021. In dit deel wordt de aanpak van het vaccinatieprogramma onderzocht en drie ingevoerde maatregelen uit deze periode: de mondkapjesplicht, de scholensluiting van basis- en voortgezet onderwijs en de avondklok.
De Onderzoeksraad publiceert het onderzoek naar de aanpak van de coronacrisis in verschillende deelrapporten.
Samenvatting van het rapport: 'Aanpak coronacrisis Deel 2': september 2020 - juli 2021.
Publicatie onderzoek
Het kabinet heeft de effecten van de coronamaatregelen nauwelijks gemonitord en geëvalueerd. Hierdoor is weinig bekend over de gewenste en ongewenste effecten van de maatregelen. Met meer kennis over de effecten van genomen maatregelen kan het kabinet betere afwegingen maken bij nieuwe oplevingen van het coronavirus of bij toekomstige pandemieën. Dit concludeert de Onderzoeksraad voor Veiligheid vandaag in het onderzoeksrapport Aanpak Coronacrisis, Deel 2, over de periode van september 2020 tot juli 2021. De Raad richt zich in dit tweede onderzoek op drie coronamaatregelen: de mondkapjesplicht, de sluiting van basisscholen en voortgezet onderwijs en de avondklok. Ook is de aanpak van het vaccinatieprogramma onderzocht.
Het tweede onderzoeksrapport van de Onderzoeksraad gaat in op de periode na de relatief rustige zomer van 2020. Nederland krijgt te maken met een nieuwe opleving van het coronavirus en de ziekenhuisopnames lopen weer op. In de samenleving komt het besef dat de coronapandemie niet voorbij is, maar een langdurige crisis is. Het kabinet voert in het najaar en de winter van 2020-2021 ingrijpende maatregelen in om de verspreiding van het coronavirus te beperken. Zoals de mondkapjesplicht, de sluiting van basisscholen en voortgezet onderwijs en de avondklok. Van tevoren zijn de effecten van deze maatregelen onzeker. Doordat weinig wordt gemonitord en geëvalueerd blijft deze onzekerheid bestaan. De Raad beveelt aan meer kennis op te bouwen over de effecten van coronamaatregelen, zodat het kabinet bij nieuwe oplevingen van het coronavirus of toekomstige pandemieën betere afwegingen over maatregelen kan maken.
Dankzij Europese samenwerking zijn ongekend snel goedwerkende vaccins ontwikkeld en beschikbaar gekomen. Nederland heeft daar actief aan bijgedragen. Als begin januari 2021 de vaccinatiecampagne start, zijn de verwachtingen hooggespannen. De vaccins zijn echter de eerste maanden nog schaars. Daarom moet gekozen worden wie als eersten een vaccin krijgen. De Gezondheidsraad adviseert het kabinet eerst de meest kwetsbare mensen te vaccineren. Dit zijn ouderen en mensen met een medisch risico. Het kabinet wijkt deels af van dit advies. Eerst worden zorgmedewerkers in de langdurige zorg gevaccineerd, daarna mensen die de overheid als medisch-kwetsbaar voor het virus aanmerkt. Maar niet alle medisch-kwetsbare mensen komen daarvoor in aanmerking. Hierdoor voelen de kwetsbaren die buiten deze aanmerking vallen zich achtergesteld. Zij komen uiteindelijk een paar maanden later aan de beurt dan oorspronkelijk gepland. Na een haperende start komt de vaccinatiecampagne op stoom. In juni 2021 is een groot deel van de bevolking gevaccineerd.
In deze tweede periode van de coronacrisis ziet de Raad een herhaling van patronen uit het eerste onderzoek. De Raad concludeert in het eerste onderzoeksrapport dat de rolverdeling tussen het kabinet als besluitvormer en de experts als adviseur niet altijd duidelijk is. Bij de besluitvorming over de mondkapjesplicht ziet de Raad dit terug. Het kabinet volgt in eerste instantie volledig het negatieve medisch-wetenschappelijke advies van het Outbreak Management Team (OMT). Pas later maakt het kabinet onder politieke druk toch een andere afweging. Ook het OMT is niet altijd rolvast, bijvoorbeeld als het de schaarste van mondkapjes meeneemt in de overwegingen om niet positief te adviseren over een mondkapjesplicht.
Daarnaast ziet de Raad opnieuw dat het kabinet te weinig rekening houdt met verschillende mogelijke scenario’s. Zo gaat het kabinet in de voorbereiding van de vaccinatiecampagne uit van het scenario dat het vaccin via de huisartsen verspreid zal worden. Alle voorbereidingen zijn op dat scenario gericht. Wanneer uiteindelijk blijkt dat het eerst beschikbare vaccin niet geschikt is voor verspreiding via huisartsen, moet op het laatste moment worden overgeschakeld naar grootschalige vaccinatie door GGD’en. Hierdoor komt er grote druk op de GGD’en om in korte tijd grote vaccinatie-locaties in te richten.
De Onderzoeksraad voor Veiligheid onderzocht in dit tweede deelrapport op welke wijze in Nederland is omgegaan met de coronacrisis, gericht op de periode van september 2020 - juli 2021. Ook in dit tweede deelonderzoek wilde de Raad weten: waarom is het gegaan zoals het is gegaan en wat valt daarvan te leren?
De aanbevelingen die op basis van dit deelrapport worden gedaan betreffen een periode die bij het verschijnen van dit rapport ruim een jaar achter ons ligt. Na tweeënhalf jaar coronacrisis wordt inmiddels aan een aantal aanpassingen van de crisisaanpak gewerkt. Dit zijn bijvoorbeeld de plannen in het kader van pandemische paraatheid, de inrichting van een Maatschappelijk Impact Team (MIT) en een Landelijke Functionaliteit Infectieziektebestrijding (LFI) die namens de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) verantwoordelijk wordt voor de voorbereiding op een pandemie en de operationele aansturing van GGD’en. Deze ontwikkelingen laten onverlet dat de Raad op basis van dit tweede deelonderzoek een aantal (aanvullende) aanbevelingen doet.
Aan het kabinet:
1. Zorg ervoor dat de maatregelen die genomen zijn tijdens de coronacrisis zo spoedig mogelijk afzonderlijk worden geëvalueerd op de beoogde en niet-beoogde effecten ervan, zodat deze kennis beschikbaar is bij besluitvorming over soortgelijke maatregelen in een volgende besmettingsgolf of pandemie. Zorg bij toekomstige maatregelen voor een goede monitoring en evaluatie van effecten en uitvoeringsaspecten.
2. Bouw in voorbereiding op toekomstige gezondheidscrises voort op de kennis en ervaring die is opgedaan met Europese samenwerking ten behoeve van gezamenlijke aankoop, leveringszekerheid en tijdige beschikbaarheid van (schaarse) medische hulpmiddelen en geneesmiddelen. Neem het initiatief voor agendering op de Europese beleidsagenda.
In het eerste deelrapport heeft de Raad het kabinet aanbevolen om de rolvastheid te bewaken en de eigenstandige positie van bestuurders als besluitvormers en deskundigen als adviseurs te borgen. Op basis van het tweede deelonderzoek doet de Raad op dit punt twee aanvullende aanbevelingen aan het kabinet:
3. Verhelder de rol, taak en positie van adviserende partijen bij toekomstige langdurige crises met landelijke impact. Heb daarbij aandacht voor de interactie tussen adviserende partijen onderling en met de besluitvormer. Zorg ervoor dat bij toekomstige pandemieën in ieder geval helderheid is over de inzet van de Gezondheidsraad, het Outbreak Management Team (OMT) en nieuwe partijen zoals het Maatschappelijk Impact Team (MIT). Evalueer hiertoe het adviesstelsel zoals gebruikt bij de coronacrisis.
4. Borg dat afwegingen van waarden en belangen in een crisis gemaakt worden door de politiek verantwoordelijken die daarover democratisch verantwoording afleggen. Gebruik de (wetenschappelijke) advisering als inbreng voor de besluitvorming. Communiceer duidelijk naar de samenleving over de weging van deze waarden en belangen, alsmede over de wijze waarop met onzekerheden is omgegaan in de besluitvorming. Vermijd daarbij het creëren van niet-realistische verwachtingen.
Aan de minister van VWS:
In het eerste deelrapport heeft de Raad het kabinet aanbevolen om de crisisstructuur voor het zorgveld aan te passen, zodat de minister van VWS de bevoegdheid heeft om sector-, regio- of instellingsoverstijgende problemen effectief te kunnen aanpakken, waaronder in elk geval met rechtstreeks bindende aanwijzingen. De minister van VWS beoogt met de oprichting van de Landelijke Functionaliteit Infectieziektebestrijding (LFI) invulling te geven aan deze aanbeveling. Op basis van het tweede deelonderzoek geeft de Raad op dit punt een aanvullende aanbeveling:
5. Maak helder wat de taken en verantwoordelijkheden van de LFI worden, ook in relatie tot de verantwoordelijkheid van de minister van VWS en de overige uitvoerende en adviserende partijen in de crisisaanpak. Borg bij de inrichting van de LFI de lessen uit de uitvoering van het vaccinatieprogramma tijdens de coronacrisis. Heb hierbij in ieder geval aandacht voor de volgende onderwerpen:
a. De centrale coördinatie van en tussen de GGD’en.
b. De tijdige en herhaalde uitwerking van meerdere scenario’s, inclusief de operationele implicaties.
c. Een landelijke registratie van vaccinaties, inclusief de noodzakelijke koppelingen tussen systemen van de verschillende uitvoerende partijen.
Aan de Gezondheidsraad:
6. Borg een werkwijze die aansluit op de vereiste snelheid en flexibiliteit die bij advisering in een toekomstige pandemie nodig is. Benut hiervoor de lessen uit de coronacrisis.
Aan het RIVM:
7. Bescherm de positie, het gezag en de integriteit van een OMT en zijn leden middels een openbaar reglement van orde. Hierin staan in ieder geval afspraken over de samenstelling, over de werkwijze, waaronder de verhouding tot het ministerie van VWS, en over de woordvoering.
Bij het rapport is een reconstructie gemaakt van belangrijke gebeurtenissen in de periode september 2020 – juli 2021.
Nieuws
Persbericht
Update
