Veiligheid van asielzoekers kan beter

Aanleiding voor het onderzoek was het overlijden van de Russische asielzoeker Alexander Dolmatov in het detentiecentrum Rotterdam in 2013. Dit riep vragen op over de veiligheid van vreemdelingen die zich in Nederland in opvanglocaties en detentiecentra bevinden. Het onderzoek richtte zich niet alleen op de fysieke veiligheid, maar ook op de geestelijke gezondheid van deze vreemdelingen. De Raad ziet het niet als zijn taak om de inhoud van het asielbeleid ter discussie te stellen. De inhoud van het beleid wordt door de politiek bepaald, maar een aantal keuzes brengt wel risico’s met zich, die in het rapport worden beschreven. De Onderzoeksraad startte het onderzoek naar de veiligheid van vreemdelingen mede op verzoek van de staatssecretaris van Veiligheid en Justitie.
 
Partijen in de vreemdelingenketen zijn zich bewust van de risico’s die vreemdelingen lopen en zetten zich in om deze te beheersen. In de praktijk lukt dat echter niet altijd. Dat komt onder meer doordat de medewerkers van deze partijen regelmatig belangen moeten afwegen die op gespannen voet met elkaar staan. Zo moeten zij niet alleen rekening houden met de veiligheid van de vreemdeling, maar ook met hun eigen veiligheid en die van anderen, met de snelheid van de asielprocedure en met de kosten. De veiligheid van de vreemdeling kan dan ondergeschikt raken aan andere belangen. De Onderzoeksraad vindt het daarom belangrijk dat medewerkers beschikken over heldere uitgangspunten die hun houvast bieden bij de afweging van conflicterende belangen.

Ook lukt het niet altijd om de risico’s die vreemdelingen lopen te beheersen, doordat medewerkers niet beschikken over de informatie die zij nodig hebben. De Raad maakt zich daarbij vooral zorgen over de overdracht van medische gegevens. Op cruciale momenten, bijvoorbeeld op het moment van inbewaringstelling, blijkt medische informatie namelijk niet altijd voorhanden. De Raad vindt het belangrijk dat hier met spoed een oplossing voor wordt gevonden.

De beschikbaarheid en toegankelijkheid van gezondheidszorg voor vreemdelingen kent volgens de Raad in het algemeen geen tekortkomingen. Vreemdelingen met psychiatrische problemen krijgen echter niet altijd de zorg die zij nodig hebben. Soms wordt niet met een behandeling gestart, omdat de verwachte verblijfsduur in een opvanglocatie of detentiecentrum korter is dan de verwachte behandelduur. Daardoor kan het bijvoorbeeld gebeuren dat vreemdelingen met onbehandelde psychotrauma’s op straat belanden en daar een risico vormen voor zichzelf en hun omgeving. De Raad adviseert dan ook de zorg aan vreemdelingen met psychiatrische problemen beter te borgen.

Verder ziet de Raad mogelijkheden om de kwaliteit van de besluitvorming te verbeteren. Zo is het mogelijk de zorgvuldigheid van beslissingen over asielaanvragen te vergroten door de kwaliteit van advocaten en tolken, die momenteel wisselend is, te verhogen. En bij beslissingen over het vertrek van vreemdelingen met medische klachten zou de reële  toegankelijkheid van medische zorg in de herkomstlanden betrokken moeten worden. Beslissingen over het in bewaring stellen van vreemdelingen kunnen aan kwaliteit winnen door hulpofficieren van justitie nog beter op hun taak toe te rusten, en door de kwaliteit van de bewaringsadvocatuur te verhogen.

Tijdens de asielprocedure krijgt een vreemdeling te maken met veel verschillende partijen. Het is belangrijk dat de werkprocessen van deze partijen goed op elkaar aansluiten. Mensen die werkzaam zijn in de vreemdelingenketen  tonen grote betrokkenheid bij hun werk en streven ernaar dat zo goed mogelijk te doen. De Raad constateert dat in de samenwerking tussen de ketenpartijen nog verbetering mogelijk is. Het proces dat de vreemdeling doorloopt, wordt op dit moment weliswaar gezien als keten, maar functioneert in de praktijk niet als zodanig. Alle betrokkenen moeten zich ervan bewust worden dat zij alleen door samen te werken de veiligheid van vreemdelingen kunnen waarborgen. 
Verder constateert de Raad dat er weliswaar extern toezicht is op onderdelen van de vreemdelingenketen, maar niet op de veiligheid van vreemdelingen door de hele keten heen. Dit terwijl uit diverse onderzoeken blijkt dat knelpunten in de samenwerking tussen partijen een belangrijke bedreiging vormen voor de veiligheid van vreemdelingen. De Onderzoeksraad ziet hier een coördinerende taak voor de Inspectie Veiligheid en Justitie.